पर्यायवाची शब्द (Synonyms Words)

पर्यायवाची शब्द (Synonyms Words)

(अ, आ)
  • अतिथि- मेहमान, अभ्यागत, आगन्तुक, पाहूना। 
  • अमृत- सुरभोग सुधा, सोम, पीयूष, अमिय, जीवनोदक । 
  • अग्नि- आग, ज्वाला, दहन, धनंजय, वैश्वानर, रोहिताश्व, वायुसखा, विभावसु, हुताशन, धूमकेतु, अनल, पावक, वहनि, कृशानु, वह्नि, शिखी।
  • अनुपम- अपूर्व, अतुल, अनोखा, अनूठा, अद्वितीय, अदभुत, अनन्य।
  • अर्थ- हय, तुरङ, वाजि, घोडा, घोटक।
  • असुर-यातुधान, निशिचर, रजनीचर, दनुज, दैत्य, तमचर, राक्षस, निशाचर, दानव, रात्रिचर।
  • अलंकार- आभूषण, भूषण, विभूषण, गहना, जेवर।
  • अहंकार- दंभ, गर्व, अभिमान, दर्प, मद, घमंड, मान।
  • अतिथि- मेहमान, अभ्यागत, आगन्तुक, पाहूना।
  • अर्थ- धन्, द्रव्य, मुद्रा, दौलत, वित्त, पैसा।
  • अश्व- हय, तुरंग, घोड़ा, घोटक, हरि, तुरग, वाजि, सैन्धव।
  • अंधकार- तम, तिमिर, तमिस्र, अँधेरा, तमस, अंधियारा।
  • आँख- लोचन, अक्षि, नैन, अम्बक, नयन, नेत्र, चक्षु, दृग, विलोचन, दृष्टि, अक्षि।
  • आकाश- नभ, गगन, द्यौ, तारापथ, पुष्कर, अभ्र, अम्बर, व्योम, अनन्त, आसमान, अंतरिक्ष, शून्य, अर्श।
  • आनंद- हर्ष, सुख, आमोद, मोद, प्रसन्नता, आह्राद, प्रमोद, उल्लास।
  • आश्रम- कुटी, स्तर, विहार, मठ, संघ, अखाड़ा ।
  • आम- रसाल, आम्र, अतिसौरभ, मादक, अमृतफल, चूत, सहकार, च्युत (आम का पेड़), सहुकार।
  • आंसू- नेत्रजल, नयनजल, चक्षुजल, अश्रु।
  • आत्मा- जीव, देव, चैतन्य, चेतनतत्तव, अंतःकरण।
  • अंग- अंश, अवयव, हिस्सा, भाग। 
  • अभिमान- अस्मिता, अहं, अहंकार, अहंभाव, अहम्मन्यता, आत्मश्लाघा, गर्व, घमंड, दर्प, दंभ, मद, मान, मिथ्याभिमान।
  • अरण्य- जंगल, वन, कानन, अटवी, कान्तार, विपिन। 
  • अनी- कटक, दल, सेना, फौज, चमू, अनीकिनी। 
  • आँगन- अँगना, अजिरा, प्राङ्गण। 
  • अनादर- अपमान, अवज्ञा, अवहेलना, अवमानना, परिभव, तिरस्कार।


( इ, ई )
  • इन्द्र- सुरेश, अमरपति, वज्रधर, वज्री, शचीश, वासव, वृषा, सुरेन्द्र, देवेन्द्र, सुरपति, शक्र, पुरंदर, देवराज, महेन्द्र, मधवा, शचीपति, मेघवाहन, पुरुहूत, यासव।
  • इन्द्राणि- इन्द्रवधू, मधवानी, शची, शतावरी, पोलोमी।
  • ईश्वर- परमपिता, परमात्मा, प्रभु, ईश, जगदीश, भगवान, परमेश्वर, जगदीश्वर, विधाता।
  • इच्छा- अभिलाषा, अभिप्राय, चाह, कामना, ईप्सा, स्पृहा, ईहा, वांछा, लिप्सा, लालसा, मनोरथ, आकांक्षा, अभीष्ट।


( उ, ऊ )
  • उपवन- बाग़, बगीचा, उद्यान, वाटिका, गुलशन।
  • उक्ति- कथन, वचन, सूक्ति।
  • उग्र- प्रचण्ड, उत्कट, तेज, महादेव, तीव्र, विकट।
  • उचित- ठीक, मुनासिब, वाज़िब, समुचित, युक्तिसंगत, न्यायसंगत, तर्कसंगत, योग्य।
  • उच्छृंखल- उद्दंड, अक्खड़, आवारा, अंडबंड, निरकुंश, मनमर्जी, स्वेच्छाचारी।
  • उजड्ड- अशिष्ट, असभ्य, गँवार, जंगली, देहाती, उद्दंड, निरकुंश।
  • उजला- उज्ज्वल, श्वेत, सफ़ेद, धवल।
  • उजाड- जंगल, बियावान, वन।
  • उजाला- प्रकाश, रोशनी, चाँदनी।
  • उत्कष- समृद्धि, उन्नति, प्रगति, प्रशंसा, बढ़ती, उठान।
  • उत्कृष्ट- उत्तम, उन्नत, श्रेष्ठ, अच्छा, बढ़िया, उम्दा।
  • उत्कोच- घूस, रिश्वत।
  • उत्पति- उद्गम, पैदाइश, जन्म, उद्भव, सृष्टि, आविर्भाव, उदय।
  • उद्धार- मुक्ति, छुटकारा, निस्तार, रिहाई।
  • उपाय- युक्ति, साधन, तरकीब, तदबीर, यत्न, प्रयत्न।
  • ऊधम- उपद्रव, उत्पात, धूम, हुल्लड़, हुड़दंग, धमाचौकड़ी।


( ए )
  • ऐक्य- एकत्व, एका, एकता, मेल।
  • ऐश्वर्य- समृद्धि, विभूति।



( ओ, औ, ऋ )
  • ओज- तेज, शक्ति, बल, वीर्य।
  • ओंठ- ओष्ठ, अधर, होठ।
  • औचक- अचानक, यकायक, सहसा।
  • औरत- स्त्री, जोरू, घरनी, घरवाली।
  • ऋषि- मुनि, साघु, यति, संन्यासी, तत्वज्ञ, तपस्वी।


( क )
  • कमल- नलिन, अरविन्द, उत्पल, अम्भोज, तामरस, पुष्कर, महोत्पल, वनज, कंज, सरसिज, राजीव, पद्म, पंकज, नीरज, सरोज, जलज, जलजात, शतदल, पुण्डरीक, इन्दीवर।
  • किरण- गभस्ति, रश्मि, अंशु, अर्चि, गो, कर, मयूख, मरीचि, ज्योति, प्रभा।
  • कामदेव- मदन, मनोज, अनंग, आत्मभू, कंदर्प, दर्पक, पंचशर, मनसिज, काम, रतिपति, पुष्पधन्वा, मन्मथ।
  • कपड़ा- मयुख, वस्त्र, चीर, वसन, पट, अंशु, कर, अम्बर, परिधान।
  • कुबेर- कित्ररेश, यक्षराज, धनद, धनाधिप, राजराज। 
  • किस्मत- होनी, विधि, नियति, भाग्य। 
  • कच- बाल, केश, कुन्तल, चिकुर, अलक, रोम, शिरोरूह।
  • कबूतर- कपोत, रक्तलोचन, पारावत, कलरव, हारिल।
  • कण्ठ- ग्रीवा, गर्दन, गला, शिरोधरा।
  • कृपा- प्रसाद, करुणा, अनुकम्पा, दया, अनुग्रह।
  • किताब- पोथी, ग्रन्थ, पुस्तक।
  • किनारा- तीर, कूल, कगार, तट।
  • किसान- कृषक, भूमिपुत्र, हलधर, खेतिहर, अन्नदाता।
  • कृष्ण- राधापति, घनश्याम, वासुदेव, माधव, मोहन, केशव, गोविन्द, मुरारी, नन्दनन्दन, राधारमण, दामोदर, ब्रजवल्लभ, गोपीनाथ, मुरलीधर, द्वारिकाधीश, यदुनन्दन, कंसारि, रणछोड़, बंशीधर, गिरधारी।
  • कान- कर्ण, श्रुति, श्रुतिपटल, श्रवण, श्रोत, श्रुतिपुट।
  • कोयल- कोकिला, पिक, काकपाली, बसंतदूत, सारिका, कुहुकिनी, वनप्रिया।
  • क्रोध- रोष, कोप, अमर्ष, गुस्सा, आक्रोश, कोह, प्रतिघात।
  • कार्तिकेय- कुमार, षडानन, शरभव, स्कन्द। 
  • कुत्ता- श्वा, श्रवान, कुक्कुर। शुनक, सरमेव। 
  • कल्पद्रुम- देवद्रुम, कल्पवृक्ष, पारिजात, मन्दार, हरिचन्दन। 
  • काक- कौआ, वायस, काग, करठ, पिशुन। 
  • कीर्ति- यश, प्रसिद्धि।


( ख )
  • खाना- भोज्य सामग्री, खाद्यय वस्तु, आहार, भोजन। 
  • खग- पक्षी, द्विज, विहग, नभचर, अण्डज, शकुनि, पखेरू।
  • खंभा- स्तूप, स्तम्भ, खंभ।
  • खल- दुर्जन, दुष्ट, घूर्त, कुटिल।
  • खून- रक्त, लहू, शोणित, रुधिर।



( ग )
  • गणेश- विनायक, गजानन, गौरीनंदन, मूषकवाहन, गजवदन, विघ्रनाशक, भवानीनन्दन, विघ्रराज, मोदकप्रिय, मोददाता, गणपति, गणनायक, शंकरसुवन, लम्बोदर, महाकाय, एकदन्त।
  • गंगा- देवनदी, मंदाकिनी, भगीरथी, विश्नुपगा, देवपगा, ध्रुवनंदा, सुरसरिता, देवनदी, जाह्नवी, सुरसरि, अमरतरंगिनी, विष्णुपदी, नदीश्वरी, त्रिपथगा।
  • गज- हाथी, हस्ती, मतंग, कूम्भा, मदकल ।
  • गाय- गौ, धेनु, सुरभि, भद्रा, दोग्धी, रोहिणी।
  • गृह- घर, सदन, गेह, भवन, धाम, निकेतन, निवास, आगार, आयतन, आलय, आवास, निलय, मंदिर।
  • गर्मी- ताप, ग्रीष्म, ऊष्मा, गरमी, निदाघ।
  • गुरु- शिक्षक, आचार्य, उपाध्याय।
  • गणेश- विनायक, गणपति, लंबोदर, गजानन्।
  • गंगा- भगीरथी, मंदाकिनी,सुरसरिता, देवनदी, जाहनवी।
  • गरुड़- खगेश, पत्रगारि, उरगारि, हरियान, वातनेय, खगपति, सुपर्ण, विषमुख। 
  • गदहा- खर, गर्दभ, धूसर, रासभ, बेशर, चक्रीवान, वैशाखनन्दन।



( घ )
  • घट- घड़ा, कलश, कुम्भ, निप।
  • घर- आलय, आवास, गेह, गृह, निकेतन, निलय, निवास, भवन, वास, वास-स्थान, शाला, सदन।
  • घृत- घी, अमृत, नवनीत।
  • घास- तृण, दूर्वा, दूब, कुश, शाद।


( च )
  • चन्द्र- चाँद, सुधांशु, सुधाधर, राकेश, सारंग, निशाकर, निशापति, रजनीपति, मृगांक, कलानिधि, हिमांशु, इंदु, सुधाकर, विधु, शशि, चंद्रमा, तारापति।
  • चंद्रमा- चाँद, हिमांशु, इंदु, सुधांशु, विधु, तारापति, चन्द्र, शशि, कलाधर, निशाकर, मृगांक, राकापति, हिमकर, राकेश, रजनीश, निशानाथ, सोम, मयंक, सारंग, सुधाकर, कलानिधि।
  • चरण- पद, पग, पाँव, पैर, पाद।
  • चतुर- विज्ञ, निपुण, नागर, पटु, कुशल, दक्ष, प्रवीण, योग्य।
  • चोर- तस्कर, दस्यु, रजनीचर, मोषक, कुम्भिल, खनक, साहसिक। 
  • चाँदनी- चन्द्रिका, कौमुदी, ज्योत्स्ना, चन्द्रमरीचि, उजियारी, चन्द्रप्रभा, जुन्हाई।
  • चाँदी- रजत, सौध, रूपा, रूपक, रौप्य, चन्द्रहास।
  • चन्द्रिका- चाँदनी, ज्योत्स्ना, कौमुदी। 
  • चोटी- मूर्धा, शीश, सानु, शृंग।


( छ )
  • छतरी- छत्र, छाता, छत्ता।
  • छली- छलिया, कपटी, धोखेबाज।
  • छवि- शोभा, सौंदर्य, कान्ति, प्रभा।
  • छानबीन- जाँच, पूछताछ, खोज, अन्वेषण, शोध, गवेषण।
  • छैला- सजीला, बाँका, शौकीन।
  • छोर- नोक, कोर, किनारा, सिरा।



( ज, झ )
  • जल- मेघपुष्प, अमृत, सलिल, वारि, नीर, तोय, अम्बु, उदक, पानी, जीवन, पय, पेय।
  • जहर- गरल, कालकूट, माहुर, विष ।
  • जगत- संसार, विश्व, जग, जगती, भव, दुनिया, लोक, भुवन।
  • जीभ- रसना, रसज्ञा, जिह्वा, रसिका, वाणी, वाचा, जबान।
  • जंगल- विपिन, कानन, वन, अरण्य, गहन, कांतार, बीहड़, विटप।
  • जेवर- गहना, अलंकार, भूषण, आभरण, मंडल।
  • ज्योति- आभा, छवि, द्युति, दीप्ति, प्रभा, भा, रुचि, रोचि।
  • जहाज- पोत, जलयान। 
  • जानकी- सीता, वैदही, जनकसुता, जनकतनया, जनकात्मजा। 
  • झरना- उत्स, स्रोत, प्रपात, निर्झर, प्रस्त्रवण। 
  • झण्डा- ध्वजा, पताका, केतु। 
  • झूठ- असत्य, मिथ्या, मृषा, अनृत।



( ट, ठ, ड, ढ )
  • टक्कर- मुठभेड़, लड़ाई, मुकाबला। 
  • टहलुआ- नौकर, सेवक, खिदमतगार। 
  • टाँग- पाँव, पैर, टंक। 
  • टीका- तिलक, चिह्न, दाग, धब्बा। 
  • टोना- टोटका, जादू, यंत्रमंत्र, लटका। 
  • ठंड- ठंड, शीत, सर्दी। 
  • ठग- छली, धूर्त, धोखेबाज।
  • ठाँव- स्थान, जगह, ठिकाना। 
  • ठिंगना- बौना, वामन, नाटा। 
  • ठीक- उपयुक्त, उचित, मुनासिब। 
  • ठेठ- निपट, निरा, बिल्कुल। 
  • डंडा- सोंटा, छड़ी, लाठी। 
  • डाली- भेंट, उपहार। 
  • ढब- ढंग, रीति, तरीका, ढर्रा। 
  • ढाँचा- पंजर, ठठरी। 
  • ढील- शिथिलता, सुस्ती, अतत्परता। 
  • ढूँढ- खोज, तलाश। 
  • ढोर- चौपाया, मवेशी।



(त )
  • तालाब- सरोवर, जलाशय, सर, पुष्कर, ह्रद, पद्याकर , पोखरा, जलवान, सरसी, तड़ाग।
  • तोता- सुग्गा, शुक, सुआ, कीर, रक्ततुण्ड, दाड़िमप्रिय। 
  • तरुवर- वृक्ष, पेड़, द्रुम, तरु, विटप, रूंख, पादप।
  • तलवार- असि, कृपाण, करवाल, खड्ग, शमशीर चन्द्रहास।
  • तरकस- तूण, तूणीर, त्रोण, निषंग, इषुधी। 
  • तामरस- कमल, पंकज, सरसिज, नीरज, पुण्डरीक, इन्दीवर। 
  • तिमिर- तम, अंधकार, अंधेरा, तमिस्त्रा। 
  • तीर- शर, बाण, विशिख, शिलीमुख, अनी, सायक।



( थ )
  • थोड़ा- अल्प, न्यून, जरा, कम। 
  • थाती- जमापूँजी, धरोहर, अमानत। 
  • थाक- ढेर, समूह। 
  • थप्पड़- तमाचा, झापड़। 
  • थंभ- खंभ, खंभा, स्तम्भ।


( द )
  • दूध- दुग्ध, दोहज, पीयूष, क्षीर, पय, गौरस, स्तन्य।
  • दास- नौकर, चाकर, सेवक, परिचारक, अनुचर, भृत्य, किंकर।
  • दुःख- पीड़ा, कष्ट, व्यथा, वेदना, संताप, संकट, क्लेश, यातना, यन्तणा, शोक, खेद, पीर,।
  • देवता- सुर, देव, अमर, वसु, आदित्य, निर्जर, त्रिदश, गीर्वाण, अदितिनंदन, अमर्त्य, अस्वप्न, आदितेय, दैवत, लेख, अजर, विबुध।
  • द्रव्य- धन, वित्त, सम्पदा, विभूति, दौलत, सम्पत्ति। 
  • दैत्य- असुर, इंद्रारि, दनुज, दानव, दितिसुत, दैतेय, राक्षस। 
  • दधि- दही, गोरस, मट्ठा, तक्र।
  • दरिद्र- निर्धन, ग़रीब, रंक, कंगाल, दीन।
  • दिन- दिवस, याम, दिवा, वार, प्रमान, वासर, अह्न।
  • दीन- ग़रीब, दरिद्र, रंक, अकिंचन, निर्धन, कंगाल।
  • दीपक- दीप, दीया, प्रदीप।
  • दुष्ट- पापी, नीच, दुर्जन, अधम, खल, पामर।
  • दाँत- दशन, रदन, रद, द्विज, दन्त, मुखखुर।
  • दर्पण- शीशा, आरसी, आईना, मुकुर।
  • दुर्गा- चंडिका, भवानी, कुमारी, कल्याणी, सिंहवाहिनी, कामाक्षी, सुभद्रा, महागौरी, कालिका, शिवा, चण्डी, चामुण्डा।
  • दया- अनुकंपा, अनुग्रह, करुणा, कृपा, प्रसाद, संवेदना, सहानुभूति, सांत्वना। 
  • देव-अमर, देवता, सुर, निर्जर, वृन्दारक, आदित्य। 
  • देह- काया, तन, शरीर, वपु, गात।



( ध )
  • धन- दौलत, संपत्ति, सम्पदा, वित्त।
  • धरती- धरा, धरती, वसुधा, ज़मीन, पृथ्वी, भू, भूमि, धरणी, वसुंधरा, अचला, मही, रत्नवती, रत्नगर्भा।
  • धनुष- चाप्, शरासन, कमान, कोदंड, पिनाक, सारंग, धनु।



( न )
  • नदी- तनूजा, सरित, शौवालिनी, स्रोतस्विनी, आपगा, निम्रगा, कूलंकषा, तटिनी, सरि, सारंग, जयमाला, तरंगिणी, दरिया, निर्झरिणी।
  • नौका- नाव, तरिणी, जलयान, जलपात्र, तरी, बेड़ा, डोंगी, तरी, पतंग। 
  • नाग- विषधर, भुजंग, अहि, उरग, काकोदर, फणीश, सारंग, व्याल, सर्प, साँप। 
  • नर्क- यमलोक, यमपुर, नरक, यमालय। 
  • नर- जन, मानव, मनुष्य, पुरुष, मर्त्य, मनुज। 
  • निंदा- दोषारोपण, फटकार, बुराई, भर्त्सना। 
  • नेत्र- चक्षु, लोचन, नयन, अक्षि, चख, आँख। 
  • नया- नूतन, नव, नवीन, नव्य।



( प )
  • पति- भर्ता, वल्लभ, स्वामी, प्राणाधार, प्राणप्रिय, प्राणेश, आर्यपुत्र।
  • पत्नी- भार्या, दारा, बेगम, कलत्र, प्राणप्रिया, वधू, वामा, अर्धांगिनी, सहधर्मिणी, गृहणी, बहु, वनिता, जोरू, वामांगिनी।
  • पक्षी- खेचर, दविज, पतंग, पंछी, खग, विहग, परिन्दा, शकुन्त, अण्डज, चिडिया, गगनचर, पखेरू, विहंग, नभचर।
  • पर्वत- पहाड़, गिरि, अचल, भूमिधर, तुंग आद्रि, शैल, धरणीधर, धराधर, नग, भूधर, महीधर।
  • पण्डित- सुधी, विद्वान, कोविद, बुध, धीर, मनीषी, प्राज्ञ, विचक्षण। 
  • पुत्र- बेटा, लड़का, आत्मज, सुत, वत्स, तनुज, तनय, नंदन।
  • पुत्री- बेटी, आत्मजा, तनूजा, दुहिता, नन्दिनी, लड़की, सुता, तनया।
  • पृथ्वी- धरा, धरती, भू, इला, उर्वी, धरित्री, धरणी, अवनि, मेदिनी, क्षिति, मही, वसुंधरा, वसुधा, जमीन, भूमि।
  • पुष्प- फूल, सुमन, कुसुम, मंजरी, प्रसून, पुहुप।
  • पानी- जल, नीर, सलिल, अंबु, अंभ, उदक, तोय, जीवन, वारि, पय, अमृत, मेघपुष्प, सारंग। 
  • पार्वती- अपर्णा, अंबिका, आर्या, उमा, गौरी, गिरिजा, भवानी, रुद्राणी, शिवा। 
  • परिवार- कुटुंब, कुनबा, खानदान, घराना। 
  • परिवर्तन- बदलाव, हेरफेर, तबदीली, फेरबदल। 
  • पत्थर- पाहन, पाषाण, प्रस्तर, उपल। 
  • पथ- मग, मार्ग, राह, पंथ, रास्ता। 
  • पिता- जनक, तात, पितृ, बाप। 
  • प्रकाश- ज्योति, चमक, प्रभा, छवि, द्युति। 
  • पेड़- तरु, द्रुम, वृक्ष, पादप, रुक्ष। 
  • पैर- पाँव, पद, चरण, पाद, पग। 
  • पवन- वायु, हवा, समीर, वात, मारुत, अनिल, पवमान, समीरण, स्पर्शन।


( फ )
  • फल- फलम, बीजकोश। 
  • फूल- पुष्प, सुमन, कुसुम, गुल, प्रसून।


( ब )
  • बाण- सर, तीर, सायक, विशिख, आशुग, इषु, शिलीमुख, नाराच।
  • बिजली- घनप्रिया, इन्द्र्वज्र, चंचला, सौदामनी, चपला, बीजुरी, क्षणप्रभा, घनवल्ली, शया, ऐरावती, दामिनी, ताडित, विद्युत।
  • ब्रह्मा- विधि, विधाता, स्वयंभू, प्रजापति, आत्मभू, लोकेश, पितामह, चतुरानन, विरंचि, अज, कर्तार, कमलासन, नाभिजन्म, हिरण्यगर्भ।
  • ब्राह्मण- द्विज, भूदेव, विप्र, महीदेव, अग्रजन्मा, द्विजाति, भूसुर, महीसुर, वाडव, भूमिसुर, भूमिदेव।
  • बहुत- अनेक, अतीव, अति, बहुल, भूरि, बहु, प्रचुर, अपरिमित, प्रभूत, अपार, अमित, अत्यन्त, असंख्य।
  • बादल- मेघ, घन, जलधर, जलद, वारिद, नीरद, सारंग, पयोद, पयोधर।
  • बालू- रेत, बालुका, सैकत।
  • बन्दर- वानर, कपि, कपीश, मर्कट, कीश, शाखामृग, हरि।
  • बगीचा- बाग़, वाटिका, उपवन, उद्यान, फुलवारी, बगिया।
  • बाल- कच, केश, चिकुर, चूल।
  • बलदेव- बलराम, बलभद्र, हलायुध, राम, मूसली, रोहिणेय, संकर्षण।


( भ )
  • भौंरा- अलि, मधुव्रत, शिलीमुख, मधुप, मधुकर, द्विरेप, षट्पद, भृंग, भ्रमर।
  • भोजन- खाना, भोज्य सामग्री, खाद्यय वस्तु, आहार। 
  • भय- भीति, डर, विभीषिका।
  • भाई- तात, अनुज, अग्रज, भ्राता, भ्रातृ।
  • भूषण- जेवर, गहना, आभूषण, अलंकार।



( म )
  • मछली- मीन, मत्स्य, झख, झष, जलजीवन, शफरी, मकर।
  • महादेव- शम्भु, ईश, पशुपति, शिव, महेश्र्वर, शंकर, चन्द्रशेखर, भव, भूतेश, गिरीश, हर, त्रिलोचन। 
  • मेघ- घन, जलधर, वारिद, बादल, नीरद, वारिधर, पयोद, अम्बुद, पयोधर। 
  • मुनि- यती, अवधूत, संन्यासी, वैरागी, तापस, सन्त, भिक्षु, महात्मा, साधु, मुक्तपुरुष। 
  • मित्र- सखा, सहचर, स्नेही, स्वजन, सुहृदय, साथी, दोस्त।
  • मोर- केक, कलापी, नीलकंठ, शिखावल, सारंग, ध्वजी, शिखी, मयूर, नर्तकप्रिय।
  • मनुष्य- आदमी, नर, मानव, मानुष, जन, मनुज।
  • मदिरा- शराब, हाला, आसव, मधु, मद्य, वारुणी, सुरा, मद।
  • मधु- शहद, रसा, शहद, कुसुमासव।
  • मृग- हिरण, सारंग, कृष्णसार।
  • माता- जननी, माँ, अंबा, जनयत्री, अम्मा।
  • मूर्ख- गँवार, अल्पमति, अज्ञानी, अपढ़, जड़। 
  • मृत्यु- देहांत, मौत, अंत, स्वर्गवास, निधन, देहावसान, पंचत्व, इंतकाल, काशीवास, गंगालाभ, निर्वाण, मरण। 
  • माँ- अंबा, अम्बिका, अम्मा, जननी, धात्री, प्रसू। 
  • मुर्गा- तमचूक, अरुणशिखा, ताम्रचूड़, कुक्कुट। 
  • मग- पन्थ, मार्ग, बाट, पथ, राह। 
  • मूढ़- मूर्ख, अज्ञानी, निर्बुद्धि, जड़, गंवार। 
  • मैना- सारी, सारिका, त्रिलोचना, मधुरालाषा, कलहप्रिया। 
  • मूँगा- प्रवाल, रक्तांग, विद्रुम, रक्तमणि। 
  • मोक्ष- मुक्ति, परधाम, निर्वाण, कैवल्य, सद्गति, निर्वाण, परमपद, अपवर्ग।


( य )
  • यम- सूर्यपुत्र, जीवितेश, श्राद्धदेव, कृतांत, अन्तक, धर्मराज, दण्डधर, कीनाश, यमराज।
  • यमुना- कालिन्दी, सूर्यसुता, रवितनया, तरणि-तनूजा, तरणिजा, अर्कजा, भानुजा।
  • युवति- युवती, सुन्दरी, श्यामा, किशोरी, तरुणी, नवयौवना।


( र )
  • रात्रि- निशा, क्षया, रैन, रात, यामिनी, रजनी, त्रियामा, क्षणदा, शर्वरी, तमस्विनी, विभावरी।
  • रात- रात्रि, रैन, रजनी, निशा, यामिनी, तमी, निशि, यामा, विभावरी।
  • राजा- नृपति, भूपति, नरपति, नृप, महीप, राव, सम्राट, भूप, भूपाल, नरेश, महीपति, अवनीपति।
  • रवि- सूरज, दिनकर, प्रभाकर, दिवाकर, सविता, भानु, दिनेश, अंशुमाली, सूर्य। 
  • रमा- इन्दिरा, हरिप्रिया, श्री, लक्ष्मी, कमला, पद्मा, पद्मासना, समुद्रजा, श्रीभार्गवी, क्षीरोदतनया।
  • रामचन्द्र- अवधेश, सीतापति, राघव, रघुपति, रघुवर, रघुनाथ, रघुराज, रघुवीर, रावणारि, जानकीवल्लभ, कमलेन्द्र, कौशल्यानन्दन।
  • रावण- दशानन, लंकेश, लंकापति, दशशीश, दशकंध, दैत्येन्द्र।
  • राधिका- राधा, ब्रजरानी, हरिप्रिया, वृषभानुजा।
  • रक्त- खून, लहू, रुधिर, शोणित, लोहित। 
  • राक्षस- दैत्य, असुर, निशाचर।



( ल )
  • लक्ष्मी- चंचला, कमला, पद्मा, रमा, हरिप्रिया, श्री, इंदिरा, पद्ममा, सिन्धुसुता, कमलासना।
  • लड़का- बालक, शिशु, सुत, किशोर, कुमार।
  • लड़की- बालिका, कुमारी, सुता, किशोरी, बाला, कन्या।
  • लक्ष्मण- लखन, शेषावतार, सौमित्र, रामानुज, शेष।
  • लौह- अयस, लोहा, सार।
  • लता- बल्लरी, बल्ली, बेली।



( व )
  • वृक्ष- तरू, अगम, पेड़, पादप, विटप, गाछ, दरख्त, शाखी, विटप, द्रुम।
  • विवाह- शादी, गठबंधन, परिणय, व्याह, पाणिग्रहण। 
  • वायु- हवा, पवन, समीर, अनिल, वात, मारुत।
  • वसन- अम्बर, वस्त्र, परिधान, पट, चीर।
  • विधवा- अनाथा, पतिहीना, राँड़।
  • विष- ज़हर, हलाहल, गरल, कालकूट।
  • विष्णु- नारायण, दामोदर, पीताम्बर, माधव, केशव, गोविन्द, चतुर्भज, उपेन्द्र, जनार्दन, चक्रपाणि, विश्वम्भर, लक्ष्मीपति, मधुरिपु।
  • विश्व- जगत, जग, भव, संसार, लोक, दुनिया।
  • विद्युत- चपला, चंचला, दामिनी, सौदामिनी, तड़ित, बीजुरी, घनवल्ली, क्षणप्रभा, करका।
  • वारिश- वर्षण, वृष्टि, वर्षा, पावस, बरसात।
  • वीर्य- जीवन, सार, तेज, शुक्र, बीज।
  • वज्र- कुलिस, पवि, अशनि, दभोलि।
  • विशाल- विराट, दीर्घ, वृहत, बड़ा, महा, महान।
  • वर्षा- पावस, बरसात, वर्षाकाल, चौमासा, वर्षाऋतु। 
  • वसन्त- मधुमास, माधव, कुसुमाकर, ऋतुराज। 
  • वन- कानन, विपिन, अरण्य, कांतार




( श, ष)
  • शेर-हरि, मृगराज, व्याघ्र, मृगेन्द्र, केहरि, केशरी, वनराज, सिंह, शार्दूल, हरि, मृगराज।
  • शिव- भोलेनाथ, शम्भू, त्रिलोचन, महादेव, नीलकंठ, शंकर।
  • शरीर- देह, तनु, काया, कलेवर, वपु, गात्र, अंग, गात।
  • शत्रु- रिपु, दुश्मन, अमित्र, वैरी, प्रतिपक्षी, अरि, विपक्षी, अराति।
  • शिक्षक- गुरु, अध्यापक, आचार्य, उपाध्याय।
  • शेषनाग- अहि, नाग, भुजंग, व्याल, उरग, पन्नग, फणीश, सारंग।
  • शुभ्र- गौर, श्वेत, अमल, वलक्ष, धवल, शुक्ल, अवदात।
  • शहद- पुष्परस, मधु, आसव, रस, मकरन्द।
  • सरस्वती- गिरा, शारदा, भारती, वीणापाणि, विमला, वागीश, वागेश्वरी। 
  • सेना- ऊनी, कटक, दल, चमू, अनीक, अनीकिनी। 
  • साधु- सज्जन, भद्र, सभ्य, शिष्ट, कुलीन। 
  • सलिल- अम्बु, जल नीर, तोय, सलिल, पानी, वारि। 
  • सगर्भ- बंधु, भाई, सजात, सहोदर, भ्राता, सोदर। 
  • सगर्भा- भगिनी, सजाता, सहोदर, बहिन, सोदरा। 
  • षंड- हीजड़ा, नपुंसक, नामर्द।
  • षडानन- षटमुख, कार्तिकेय, षाण्मातुर।




( स )
  • समुद्र- सागर, पयोधि, उदधि, पारावार, नदीश, नीरनिधि, अर्णव, पयोनिधि, अब्धि, वारीश, जलधाम, नीरधि, जलधि, सिंधु, रत्नाकर, वारिधि।
  • समूह- दल, झुंड, समुदाय, टोली, जत्था, मण्डली, वृंद, गण, पुंज, संघ, समुच्चय।
  • सरस्वती- गिरा, भाषा, भारती, शारदा, ब्राह्यी, वाक्, जातरूप, हाटक, वीणापाणि, विमला, वागीश, वागेश्वरी।
  • सुमन- कुसुम, मंजरी, प्रसून, पुष्प, फूल ।
  • सीता- वैदेही, जानकी, भूमिजा, जनकतनया, जनकनन्दिनी, रामप्रिया।
  • सर्प- साँप, अहि, भुजंग, ब्याल, फणी, पत्रग, नाग, विषधर, उरग, पवनासन।
  • सोना- स्वर्ण, कंचन, कनक, सुवर्ण, हाटक, हिरण्य, जातरूप, हेम, कुंदन।
  • सूर्य- रवि, सूरज, दिनकर, प्रभाकर, आदित्य, मरीची, दिनेश, भास्कर, दिनकर, दिवाकर, भानु, अर्क, तरणि, पतंग, आदित्य, सविता, हंस, अंशुमाली, मार्तण्ड।
  • संसार- जग, विश्व, जगत, लोक, दुनिया।
  • सिंह- केसरी, शेर, महावीर, व्याघ्र, पंचमुख, मृगेन्द्र, केहरी, केशी, ललित, हरि, मृगपति, वनराज, शार्दूल, नाहर, सारंग, मृगराज।
  • सम- सर्व, समस्त, सम्पूर्ण, पूर्ण, समग्र, अखिल, निखिल।
  • समीप- सन्निकट, आसन्न, निकट, पास।
  • सभा- अधिवेशन, संगीति, परिषद, बैठक, महासभा।
  • सुन्दर- कलित, ललाम, मंजुल, रुचिर, चारु, रम्य, मनोहर, सुहावना, चित्ताकर्षक, रमणीक, कमनीय, उत्कृष्ट, उत्तम, सुरम्य।
  • सन्ध्या- सायंकाल, शाम, साँझ, प्रदोषकाल, गोधूलि।
  • स्त्री- सुन्दरी, कान्ता, कलत्र, वनिता, नारी, महिला, अबला, ललना, औरत, कामिनी, रमणी।
  • सुगंधि- सौरभ, सुरभि, महक, खुशबू।
  • स्वर्ग- सुरलोक, देवलोक, दिव्यधाम, ब्रह्मधाम, द्यौ, परमधाम, त्रिदिव, दयुलोक।
  • स्वर्ण- सुवर्ण, कंचन, हेन, हारक, जातरूप, सोना, तामरस, हिरण्य।
  • सहेली- अलि, भटू, संगिनी, सहचारिणी, आली, सखी, सहचरी, सजनी, सैरन्ध्री।
  • संसार- लोक, जग, जहान, भूमण्डल, दुनियाँ, भव, जगत, विश्व।




( ह )
  • हस्त- हाथ, कर, पाणि, बाहु, भुजा।
  • हिमालय- हिमगिरी, हिमाचल, गिरिराज, पर्वतराज, नगपति, हिमपति, नगराज, हिमाद्रि, नगेश।
  • हिरण- सुरभी, कुरग, मृग, सारंग, हिरन।
  • होंठ- अक्षर, ओष्ठ, ओंठ।
  • हनुमान- पवनसुत, पवनकुमार, महावीर, रामदूत, मारुततनय, अंजनीपुत्र, आंजनेय, कपीश्वर, केशरीनंदन, बजरंगबली, मारुति।
  • हिमांशु- हिमकर, निशाकर, क्षपानाथ, चन्द्रमा, चन्द्र, निशिपति।
  • हंस- कलकंठ, मराल, सिपपक्ष, मानसौक।
  • हृदय- छाती, वक्ष, वक्षस्थल, हिय, उर।
  • हाथ- हस्त, कर, पाणि।
  • हाथी- नाग, हस्ती, राज, कुंजर, कूम्भा, मतंग, वारण, गज, द्विप, करी, मदकल।

Comments

Popular posts from this blog

संधि विच्छेद

उपसर्ग (Prefixes)

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द